Bu derlemede, raku-yaki olarak adlandırılan raku seramiklerine dair özet bir metin sunulmaya çalışılmıştır. Öncelikle raku tekniğinin kısa tarihçesi, etimolojisi, teknik özellikleri, Zen Budizm'i etkisiyle çay seremonisinde kullanımı, yüzyıllar sonrasında ise batıda, bu teknikle üretilen seramiklerin gelişimine değinilecektir. Ardından sanat eğitimi sürecinde raku seramiklerinin popülerleşmesi ve bir uzak doğu tekniğinin farklı uygulamalarla, günümüze dek uygulanır oluşunun, artık zen Budist felsefesi ve spiritüalizmi ile her hangi bir bağının kalmamış olmasına dikkat çekilmeye çalışılmıştır.
Özellikle yurdumuzdaki son dönem raku uygulayıcılarının böyle bir felsefe ile bağ kurmaya çalışmak yerine, seramiklerin pişirim sonrası görsel çekicilikleri ile ilgilendikleri gözlenmektedir. Daha da önemlisi, raku sırları ile canlı efektler oluşturarak, biçime ve tasarıma verilen önemin giderek yok olmaya başladığı da bir gerçektir, uygulamaların, orjinal raku tekniğinden uzaklaştığı da tespit edilmiştir. Buradaki en önemli fark, günümüzde raku uygulamalarında yoğun miktarda redüksiyon gerçekleştirilmesidir.
Japonya'da çömlekçiliğin geçmişi Neolitik çağa dek uzanır. Dünya arkeolojisinde bulunmuş olan en eski bir kaç akçini bünyeli seramik örnek, MÖ 14.000'e tarihlendirilmiştir. Bunlar sırsız ve bezemesiz örneklerdir. Jōmon, Yayoi ve Kofun dönemleri sonrasında gelişen teknikler Japon seramiklerinde yeniliklerle oluştursa da, 11-16 yy. lar arasında Çin'den ithal edilen seladon ve tenmoku seramikler önemli yer tutar. Bu seramiklerin etkisiyle Ovari bölgesinde gerçekleşen Seto çömlekçiliği, Çin örneklerini kopyalamaya başlamışlardır. Ardından çömlekçiliğin merkezi olarak Mino ön plana çıkmaya başlamış ve Kore esintili seramikler üretilmiştir. 1592-1598 deki Japonların Kore istilası sırasında, bir grup Kore'li çömlekçinin Japonya'ya taşınmasıyla yeni bir seramik tarzı doğmuştur. 16. yy.ın sonlarında Mino'lu çömlekçiler pekişmiş çini Shino ve Raku seramiklerini geliştirmişlerdir. Kore'den Japonya'ya yerleşen atadan kiremit üreticisi olan Ameya'nın oğlu 1516 doğumlu Tanaka Chōjirō, aslen kiremit üreticisi iken raku seramikleri üreten bu ailedeki ilk çömlekçi olarak kayıtlara geçmiştir. İlk çay kasesini 1579 yılında ürettiği sanılmaktadır.
 |
| Chōjirō 'nun Ōguro, Kaburo, Muichibutsu adlı çay kaseleri Kaynak: https://www.nippon.com/en/views/b02318/ |
 |
| Sadeliğin ön planda olduğu wabi-cha Kaynak: http://www.kyoto-wabichakai.info/en/kokoro.html |
 |
| Otagaki Rengetsu ve Raku Keinyu'nun şiirlerle bezeli çay kaseleri Kaynak: Rebecca Corbett, s.11 |
Bu törenlerde kullanılan iki farklı tür çay bulunmaktadır. Çoğunlukla toz haline getirilmiş yeşil maça çayı, çay kaseleri ile servis edilmişlerdir. Daha nadiren kullanılan yaprak çay ise, bu seremonilerde kullanılan ikinci çay türüdür. Raku tekniği ile üretilmiş seremonide kullanılan bu çay kaseleri, hem kültürel hem felsefi hem de sanatsal anlamda zengin bir kültür mirası olarak karşımıza çıkarlar.
Çay servisinde kullanılan raku tekniği ile üretilmiş "chawan" olarak adlandırılan çay kaseleri, tekniğin kendi içindeki farklı alt teknikleri ile üretilerek, farklı isimlerle adlandırılmışlardır. Yakinuki tekniği bunların arasında sayılabilecek, rakunun önemli bir alt pişirim tekniğidir.
Çay kaselerinin adlandırmalarında yine felsefi estetiğe önem verildiği, kaselerin isimlerinden anlaşılmaktadır. Örnek vermek gerekirse Chōjirō tarafından üretilen bazı çay kaseleri Ōguro (Great Black: Ulu kara), Kaburo (Child Attendant: Çocuk eşlikçi), Muichibutsu (Nothing: Hiç) olarak adlandırılmışlardır. Türk islam feelsefesinde yer alan "Hiç" kavramıyla, Chōjirō'nun ürettiği "Hiç" adlı çay kasesi, sadeliğe verilen önemi vurgulaması adına çok önemli bir değer olarak karşımıza çıkmaktadır.
Daha önce de belirttiğimiz gibi, tabiatın yansımalarını ve sadeliğini görebildiğimiz bu seramikler için gösterilebilecek en güzel örneklerden bir tanesi, yine Chōjirō tarafından üretilmiş " Kaedegure" (Akçaağaçların alacakaranlığı) kasesidir. Takeshi Watanabe makalesinde, Chōjirō'nun Kyoto'daki raku çömlekçiler ailesinin atası sayıldığını belirtir. Chõjirõ'dan bir veya iki nesil sonra benimsenen Raku adının, ailenin kaselerinde kullandıklarına benzer bir kilin bulunabileceği bölgeyle olan bağlarından kaynaklandığı düşündüğünü belirtmektedir.
Teknik temelde kurşunlu sırların, düşük derecede kullanıldığı ve redüksiyona dayalı bir pişirme yöntemidir. Chōjirō'nun ürettiği gelenekselleşen rakularda, bildiğimiz kadarıyla redüksiyon gerçekleştirilmemiştir. Üretimde hızlı sonuç almak bakımından sır pişirimleri 800-1000 oC sıcaklıkta gerçekleştirilebilir. Çamur yapısına ve sırına bağlı olarak daha yüksek sıcaklıklarda da raku pişirimi yapılabilmektedir.
Devam edecek...
KAYNAKLAR
Morgan Pitelka, Handmade Culture: Raku Potters, Patrons, and Tea Practitioners in Japan, Honolulu: University of Hawai'i Press, 2005, 37
Rebecca Corbett, "Crafting Identity as a Tea Practitioner in Early Modern Japan: Ōtagaki Rengetsu and Tagami Kikusha", Source: U.S.-Japan Women's Journal , 2014, No. 47 (2014), 3-27
Takeshi Watanabe, "From Korea to Japan and Back Again: One Hundred Years of Japanese Tea Culture through Five Bowls", 1550-1650, Yale University Art Gallery Bulletin , 2007, Japanese Art at Yale (2007), 82-99
https://www.britannica.com/art/pottery/Japan#ref600456
https://www.britannica.com/art/Japanese-pottery#ref1054824
https://www.britannica.com/topic/wabi-cha
https://global.britannica.com/biography/Tanaka-Chojiro
https://global.britannica.com/biography/Tanaka-Chojiro
https://www.newworldencyclopedia.org/entry/Sen_no_Rikyu
http://www.kyoto-wabichakai.info/en/kokoro.html
https://www.nippon.com/en/views/b02318/
https://www.youtube.com/watch?v=WSVePefpKXs
https://www.youtube.com/watch?v=HVUbNnyPpPg
https://www.youtube.com/watch?v=KfDTuNyup9Y
