Yaşadığımız küresel Coronavirüs (SARS-CoV-2) krizine dikkat çekip, tedbirli davranmak adına hepimiz sorumluluk sahibiyiz. 26-32 kilovat büyüklüğündeki pozitif-anlamlı tek zincirli virüsün oluşturduğu rahatsızlık Covid 19 olarak adlandırılmakta. Görsel algının akılda kalma etkisi göz önünde bulundurulduğunda, bu tür örnekleri pandemik duyarlılık sağlama adına sanat alanında ele almak, küçük de olsa sürece bir katkı sağlayabilir. Bu düşünceden yola çıkarak, kendi alanım olan seramik aracılığıyla neler yapılabileceğini düşünürken, aklıma birden, bu fikre sahip seramikçilerin yaşadığımız kriz öncesinde neler üretmiş olduklarına bakmak geldi. Dolayısıyla bu kısa yazıda, durum tespiti yaparak, virüs ve mutasyon konularında neler üretilmiş olduğunu saptamaya çalışıldı.
 |
| Corona virüsün elektron mikroskop görüntüsünde taç benzeri çıkıntıları fark edilebilmekte |
Corona virüsün elektron mikroskop görüntüsünde taç benzeri çıkıntıları fark edilebilmektedir. Belirtmeden geçemeyeceğim, 94 yılında mezuniyet çalışmam için mikro düzeydeki hücrelerin, makro düzeydeki mutasyonları ile ilgili bir mekan düzenleme projesi şekillendirmiştim. Ne yazık ki bu projeme ilişkin geriye çok kısıtlı materyal kalmış durumda. Atölye mezuniyet projemin sorumlusu çok değerli hocam Prof. Beril Anılanmert’in arzusunu kırmayarak çalışmamı iki kez tekrar ederek mezun olma şerefine nail olmak gerçekten de ilerideki akademik hayatım için oldukça motive ediciydi.
Bu konu üzerinde bir şeyler yazmak istememin bir diğer nedeni de, konunun yakın gelecekte postmodern bir tavırla zıvanadan çıkacak olması endişesini taşıyor olmam. İçinde yaşadığımız tüketim toplumunda, yaşadığımız salgının ardından, edebiyat, sinema, roman, belgesel gibi alanlarda konunun enine boyuna ele alınacağına eminim. Dolayısı ile çorbada tuzumuz olur da farkındalık yaratabilirsek mutluluk verici olabilir.
Maalesefendi çalışma görsellerime yer veremeden , dört yabancı meslektaşımın seramik malzemeyle ürettikleri örneklere değinmenin daha faydalı olacağı düşüncesindeyim. Sasha Bakaric ilk ele almak istediğim seramikçi. Ardından Helen Birnbaum, Kosho Ito ve son olarak ise Pieke Bergmans’ın çalışmalarına değinmek istiyorum.
Hırvatistan’da doğup büyüyen ve günümüzde A.B.D’de yaşayan Sasha Bakaric, aslen finans alanında çalışmış olsa da, ödüllü bir seramikçidir. Çalışmalarındaki ilhamını, tüm yaşamın temeli olan çeşitli hücreler ve mikroorganizmaların mikroskobik görüntülerinden almaktadır. İnsanların bakteri ve virüslerle karşılaştıklarında hissettikleri korku ve iticilikten etkilenen Bakaric, çalışmalarını spontane gerçekleştirmektedir. Formlarda çoğunlukla kullandığı koyu renkli pekişmiş çini yüzeyinde terra sigillata ve renkli sırları, kazıma ve astar bezemelerle birlikte kullanmaktadır. Çoğunlukla dekoratif nitelikli seramikleri fonksiyonel ürünlerdir. Vazo, kase, kutu, lamba, küre ve duvar seramikleri üreten seramikçi, çalışmalarının tümünü elektrikli fırında cone 6’da (1222 C derecede) pişirmektedir.
 |
| Sasha Bakaric, Virüs vazo, pekişmiş çini, 10,5x6,5x 9 inç |
Helen Birnbaum, lisans üstü eğitimini İngiltere’de University of Central Lancashire’da yapmış bir seramik heykeltraşıdır. Bu adlandırma her ne kadar kulağa tuhaf gelse de, “Ceramic sculptor” olarak yurt dışında kullanılmaktadır. Kendisini T emelde seramiği malzeme olarak kullanan bir heykeltraş olarak adlandırabiliriz. Birnbaum şekillendirmiş olduğu “Viral Satranç” adlı heykelini 2016 da Bath Fringe ve Warrington sanat festivallerinde sergilemesiyle birlikte etki yaratmıştır. Kendisi bu çalışmasında yer alan satranç taşlarına sembolik anlamlar yüklenmiştir. HIV, AIDS, Hepatit B ve tüberkilozla özdeşleştirdiği günlük karşılaştığımız stratejiler ve şans oyunlarını, satranç oyunu üzerinden aktarır. Birnbaum’un satranç takımındaki biçimler, virüslerin biçimlerinden ilham alır. Şah (kral) HIV ve AIDS, vezir (Kraliçe) Tüberkiloz, at (şövalye) Hepatit B, Kale (hilebaz) Kuş gribi ve Fil (piskopos) ise bakteriyofaj virüsü üretmektedir. Unutulmamalıdır ki satranç taşlarının adlarının ardında, aslında gizli anlamlar yer almaktadır. Sanatçının çalışmasında bu anlamlara gönderme yaptığı ihtimali kuvvetle muhtemeldir. Küresel anlamda söz sahibi güçlerin gerçekte topluma sundukları mecazi anlamda bu şekilde ifade edilmiş olmalıdır. Yöneticilerin, onların ekiplerinin ve fedailerinin, özellikle iyilik timsali koruyucuları ve asla vaz geçilemeyen din adamlarının gerçekten de toplumsal açıdan ne denli önemli kişiler oldukları daha anlamlı vurgulanmaz! Satranç tahtasındaki karelerin düzensizliği virüslere dengesiz bir ortam sağlarken, kare yüzeylerde yer alan yazılarda ise insanlara yapılan ayrımcılık ve yaftalamalar hakkında yazılmış kelimeler bulunmaktadır.
 |
| Helen Birnbaum, Virütik Satranç (detay) |
Sasha Bakaric ve Helen Birnbaum’un çalışmalarında genellikle, virüs yapılarında yer alan proteinlerin farklı renklerle şekillendirilmiş oldukları görülmektedir. Corona virüsün mikroskobik görüntüsünde yer alan taç benzeri çıkıntılar da, S proteini (çivi glikoprotein) olarak uzmanlarca tanımlanmıştır. Bu S proteini, renklendirilmiş mikroskobik görüntüde türkuvaz mavi arasında bir renktedir. Virüsün küresel gövdesinin yüzeyinde yer alan diğer iki protein ise (E ve M proteinleri) daha küçük boyutludur. Sasha Bakaric ve Helen Birnbaum‘un çalışmalarında S proteini benzeri çıkıntılar, belirgin bir şekilde göze çarpmaktadır. Bu tür proteinlerin biçimlerde belirgin etkisi bulunmaktadır.
Virüs adlı kitabı bulunan Japon seramikçi Kosho Ito, ülkesinde deneysel bir sanatçı olarak tanınmaktadır. Tate galeri tarafından 2002 de yayınlanan kitabında bahsedildiği şekliyle, kendisinin farklı pişirim tekniklerini kullanarak şekillendirdiği büyük ölçekli organik düzenlemeleri önemlidir. Çalışmaları Japonya'daki müzeler ve koleksiyonlar tarafından büyük saygı görmesine rağmen, ilk kez İngiltere'de sergilenmiştir. 1932 doğumlu olan Ito, 1970’den itibaren kıvrımlı köşeleri olan ve yüzeyde dokunun yer aldığı organik biçimler üretmektedir. Kullandığı biçimler genellikle koza ve tohum gibi birincil yaşam formlarına benzemektedir. Bernard Leach ve Shoji Hamada ile dostluk bağı olan Ito, Japonya’nın Moshiko yakınlarındaki bir kasabada yaşamaktadır.
 |
| Kosho Ito, Virus
Londra Royal Collage of Art mezunu Hollanda’lı Pieke Bergmans farklı malzemeler kullanarak tasarımlar üreten çok yönlü bir sanatçıdır. Milan Via Tortona’da kurduğu atölyesinde çalışmaktadır, Avrupa Seramik Çalışma Merkezi’nde Madeije Fleuren ile birlikte birlikte gerçekleştirdiği “Benzersiz ve Sınırsız” serisinde ekstrüder kullanarak ürettiği seramik tüpleri kullanmıştır. Ekstrüderden çıkan parçalar farklı şekilde rastgele kesilerek yüzeye bırakıldığında yığılıp, kendine has deforme bir biçime dönüşür. Formların görünümü cam virüs tasarımlarına benzerdirler. Görsel etki açısından değerlendirildiğinde Kosho Ito’nun seramiklerine daha yakındır. Parazit ve virüs teması ile ürettiği cam aydınlatmalarının üretim sürecinde Royal Leerdam Crystal ve Solid Lightning Design ile birlikte çalışmıştır. Bu aydınlatmalar aslında ampullerin ta kendisidir. Daha önceki çalışmalarında kullandığı üfleme camın görsel diliyle bütünleşen “Virüs” adlı tasarımında görülmemiş bir zarafet düzeyine ulaşmıştır. DNA ları mutasyona uğramış, sakatlanmış, garip ve iyileşemeyen virüslü enfekte ampuller ilk kez 2008 yalında Milan’da ortaya çıkmıştır. Ayrıca bu tasarım 2008 “Design Miami/Basel” tasarım fuarındaki büyük avizede yer alarak, mecazi anlamda bu güne kadarki en etkileyici enfeksiyon olmuştur. Burada iki farklı malzeme ile benzer bir hedefe ulaşma çabası güdüldüğü söylenebilir.
|
 |
| Pieke Bergmans, “Benzersiz ve Sınırsız” serisinden |
Eva Zathraeus 1998 de Göteborg’daki HDK üniversitesinden yüksek lisans derecesiyle mezun olmuştur. Ödem atölye bünyesinde elde şekillendirdiği virüs heykeli, konu paralelinde üretilmiş diğer bir çağdaş örnektir. Bu çalışma dünyanın mikroskobik düzeyde nasıl göründüğüne dair bir dışavurum olarak değerlendirilebilir. Form tasarımında yoğun ve belirgin olarak kullanılan tekrar öğesi ile, doku etkisi güçlü bir biçimde vurgulanmıştır. Yaklaşık iki ay süren üretim sürecinin son aşamasında, sır üstü lüster dekor pişirmiş yapılmıştır. Kullanılan platin lüster, sivri parçaların uçlarında kullanılmıştır. Böylelikle açık renk sırlı monokrom heykelde, ışık gölge etkisi ile derinlik hissi uyandırılmaya çalışılmıştır. Doku etkisini oluşturan tekrar eden birimler, virüslerin yapısında yer alan E ve M proteinleri ile ilişkilendirilebilir. Farklı bir bakış açısıyla değerlendirildiğinde, bu heykel için bir deniz kestanesinin de esin kaynağı olduğu düşünülebilir.
 |
| Eva Zathraeus, 36x36x36 cm. |
Son olarak Almtaler Kinderatelier’de Gabriele Gruber-Gisler tarafından çocuklarla birlikte salgın sürecinde şekillendirilen Corona virüsün, yok edileceğine yönelik umut dolu bir girişim gerçekleştirilerek, şekillendirdiği ve pişirmediği kili bozup deforme ederek, verilen biyolojik savaşa olumlu bir gönderme yapılmıştır.
Kaynaklar:
Yoshiaki İnui, (2002), Kazuko Todate, “Kosho Ito: Virus”, Tate Gallery Publishing
https://sarkac.org/2020/02/kod-adi-covid-19/
http://web.archive.org/web/20200320162352/
https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-51177538
https://newatlas.com/health-wellbeing/study-covid-19-spread-china-mild-undocumented-cases-stealth-transmission/
https://www.newscientist.com/article/mg24532743-500-were-beginning-to-understand-the-biology-of-the-covid-19-virus/
http://www.yelmonline.com/article_8d5d919c-e8fc-5df5-bead-650f64734c84.html
https://www.frankisart.com/sasha-bakaric
https://sashaceramics.weebly.com/lamps.html
https://www.centreofceramicart.org.uk/rethink/artist-helen-birnbaums-viral-chess/
https://coolhunting.com/design/pieke-bergmans/
https://www.tate.org.uk/whats-on/tate-st-ives/exhibition/kosho-ito
https://dogwoodbotanical.com/herbal-medicine-covid-19/
http://connecting.thedots.nl/interview-pieke-bergmans-m19/
https://www.dezeen.com/2008/12/05/pieke-bergmans-for-al-sabah-art-design-collection/
http://web.archive.org/web/20200320162352/
https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-51177538
https://newatlas.com/health-wellbeing/study-covid-19-spread-china-mild-undocumented-cases-stealth-transmission/
https://www.newscientist.com/article/mg24532743-500-were-beginning-to-understand-the-biology-of-the-covid-19-virus/
http://www.yelmonline.com/article_8d5d919c-e8fc-5df5-bead-650f64734c84.html
https://www.frankisart.com/sasha-bakaric
https://sashaceramics.weebly.com/lamps.html
https://www.centreofceramicart.org.uk/rethink/artist-helen-birnbaums-viral-chess/
https://coolhunting.com/design/pieke-bergmans/
https://www.tate.org.uk/whats-on/tate-st-ives/exhibition/kosho-ito
https://dogwoodbotanical.com/herbal-medicine-covid-19/
http://connecting.thedots.nl/interview-pieke-bergmans-m19/
https://www.dezeen.com/2008/12/05/pieke-bergmans-for-al-sabah-art-design-collection/
