20 Şubat 2013 Çarşamba

MEMET USTA'NIN KİMYASALLARI

Bir nevi simyacı, dedem Memet Usta
70'li yıllarda henüz ilkokula bile gitmezken, rahmetli dedem kuyumcu Memet Usta'nın bir simyacı edasıyla anlattığı altının saflaştırma işlemini, kezzapta çözülen gümüş ve bakırı farklı yöntemlerle ayırışını daha dün gibi hatırlarım. Kendisinin tabiriyle içi sırlı toprak bir küp içerisinde, altının kezzap ile yaşadığı macera ve diğer hikayeler, bana çok sıra dışı ve çekici gelirdi. O dönemlerde, değil simya, kimyanın bile varlığından bihaberken, dedemin anlattığı altının rafinasyon süreci, kimyasalların ve malzemelerin işlem sırasına göre kullanışını her dinleyişimde içimde heyecan dalgaları oluşurdu. İşte o günlerden hafızamda kalan ve tam olarak ne olduğunu bilmediğim, seneler sonra işlevini anladığım kezzapın bir nevi simya öyküsüydü dinlediklerim. Bu öyküde aklımda kalan tuhaf isimler ve sonrsında bu listeye eklenen yenileri, belki de seneler sonra benim de bir seramikçi olmamda gizliden gizliye rol oynadı. Bu malzemelerin bir kısmını hassas terazi ustası dayım, bir kısmını ressam halam, bir kısmını ise diş hekimi amcamdan duymuştum. Günlük hayatta sıklıkla kullandığımız aseton, javel suyu, çivit, soda gibi isimlere yabancı olmasak da tam olarak ne olduklarını sonraları öğrendim. Eski simyacıların modern kimyanın pek çok temelini oluşturduğu bilinir. Bu süreçler, simya laboratuvarlarında tuhaf maddelerin tepkime ve damıtma süreçlerine sahne olmuştur. Bazı sıradışı çömlekçilerin de bu maddelerin bir kısmını ciddi ve yoğun olarak kullandıklarına bizzat şahit oldum. Biraz meraktan, biraz da bilinçsiz kullanıcıların halk dilindeki terkiplerinde ne dediklerini daha iyi anlayabilmek için, aşağıdaki kısa listeyi oluşturdum. Başlangıç için yeterli olacağını düşündüğüm bu listenin daha da uzaması dileğiyle...

Alçı: Kalsiyum sülfat dehidrat (CaSO4·2H2O)
Aqua fortis: HNO3'lü su çözeltisi
Aqua vitae: Tuzlu su ve etil alkol karışımı
Aqueous solution: İnek gübresinin distile edilmiş suyu
Arap zamkı: Gum arabic [(C6 H10 O5)n]
Aseton: Dimetil keton (C3H6O)
Askorbik asit: C vitamini (C6H8O6)
Cadı kazanı: Cıva Sülfür / Zincifre  (HgS)
Cam Suyu: Sodyum silikat (Na2SiO3)
Cehennem Taşı: Gümüş nitrat (AgNO3)
Çakmak Taşı: Kuvars (SiO2)
Çivit: İndigo mavisi (C16H10N2O2)
Diatomit: Kieselguhr (SiO2.nH2O)
Formaldehit: Metanal (CH2O)
Gliserin: Gliserol (C3H8O3)
Gomalak: Şellak
Göz Taşı: Bakır sülfat (CuSO4)
Güherçile: Potasyum nitrat (KNO3)
Güneş Taşı: Aventürin feldspat (Ca,Na)((AlSi)2.nSi2O8)
Hafif Soda: Sodyum karbonat (Na2CO3)
Hippürik Asit: Toluen (C6H5.CH3)
Javel Suyu: Çamaşır suyu / Klorak / Sodyum hipoklorit (NaClO)
Kafein: Alkaloid stimulan (C8H10N4O2)
Karınca Asidi : Formik asit / Metanoik ait (HCOOH)
Kaymak Taşı: Alabaster / Su mermeri (CaCO3)
Kezzap: Nitrik asit (HNO3)
Kostik (Lavabo aç): Sodyum hidroksit (NaOH)
Kral suyu (Aqua Regia): Nitro-hiroklorik asit: (HNO3+3HCl)
Limon Tuzu: Sitrik asit (C6H8O7)
Litapon: Baryum Çinko Sülfat Sülfit (BaSO4.ZnS)
Metilen Mavisi: Metiltionyum klorit (C16H18N3SCl)
Neft Yağı: Turpentin / Terebentin (C10H16)
Nişadır: Amonyum klorür (NH4Cl)
Parafin: Parrum Affinis (CnH2n+2)
Pembe Tuz: Sodyum Nitrit (NaNO2) E250
Perhidrol: Hidrojen peroksit (H2O2)
Sacıkıbrıs: Kıbrıs taşı / Demir II sülfat (FeSO4)
Sac Yağı: Sülfirik asit (H2SO4)
Sakarin: Benzoik sülfinit (C7H5NO3S)
Sirke Ruhu: Asetk asit (CH3COOH)
Minium: Sülüğen / Sülyen (Pb3O4)
Şap: Alüminyum sülfat (Al2SO4) 3
Şili Güherçilesi: Sodyum nitrat (NaNO3)
Taş Asidi: Hidroklorik Asit (HCl)
Teneker: Boraks (Na2B4O7.10H2O)
Tuz ruhu: Hidroklorik Asit (HCl)
Üstübeç (Cerussite): Kurşun Karbonat 2 PbCO3.PbO(OH)2
Vazelin: Bir tür hidrokarbon (CnH2n+2)
Yılan Taşı: Serpantin ((Mg,Fe)3Si2O5(OH)4)
Zırnık: Sodyum sülfür (NaS)