 |
| Seramik İnanna rölyefi, Eski Babil (M.Ö. 19-18. yy.), h=49,5 cm. http://en.wikipedia.org/wiki/File:British_Museum_Queen_of_the_Night.jpg http://goddessinspired.files.wordpress.com/2012/06/inanna-descent.jpg |
Günümüzde yer yüzündeki yaşantımıza ve konumumuza ulaşana dek geçirdiğimiz gelişim ve geçmiş kültürlere ait veriler, yazının icadıyla birlikte kayıt altına alınmıştır. Eski uygarlıklar pek çok alanda ilklerin temelini atarak, varlıklarını bir şekilde günümüze dek aktarabilmeyi başarmışlardır. Teknolojiye ve modern çağa rağmen, kılık ve kabuk değiştirerek kendinden olanları binlerce yıl sonrasına taşıyabilmek gerçekten çok derinlerde ve sağlam atılmış temellere sahip oluşun göstergesi değil midir? Günümüzde din, inanç, mucize adı altında bizlere sunulanlar, bilgelerden duyduklarımız, efsaneler, mitler... Tüm bunların farklı coğrafyalarda benzer niteliklere sahip oluşu, ortak bir atadan, başlangıçtan ya da fikirden türemiş olduğunu mu ispatlar? Bu tip yorumlara girişmek tabi ki kendi adıma uğraştığım bir mevzu olamaz fakat seramik üretme geleneğinin bir noktasında karşılaşılan ve adına İnanna denilen dişi varlık, kökleri çok derinlere uzanışı, ilklerden oluşu ile gerçekten üzerinde durulması gereken bir şahsiyet. Dinler tarihi araştırıcıları Yahudilik, Hırstiyanlık ve Müslümanlığın kutsal kitapların tümünde olduğu gibi, insanlığı Adem ve Havva ile başlatır. Bu durum tabiki tek tanrılı dinler için geçerli iken, antik ve pagan inanışlarda durum daha farklı. Geçmişten günümüze kavim ya da uygarlıkların taptığı, adına adaklar sunduğu, sahiplendiği, benimsediği, hatta popüler olup transfer ettiği dini figürler bilinmekte. Fakat yazılı metin olarak ele alındığında, yazıyı ilk bulan uygarlık olan Sümer'lerin çivi yazılı tabletlerinde İnanna adlı dişil bir karakter kayda geçirilmiştir. Doğrudan bolluk ve bereketle ilişkilendirilen Sümer ay tanrısı Nanna'nın kızı İnanna aslında ana tanrıçadır. Bu kişiliğin Hitit ve Hurri'lerin anatanrıçasından (Hannahannah) gelişerek oluştuğu tahmin edilmektedir. Değişim geçirerek Mısır'da Hathor, Akad'da İştar (Star), Frig'de Kibele, Fenike'de Astarte, Yunan'da Demeter, Artemis, Afrodit, Etrüsk'te Menrva, Roma'da Venüs olur, Mysia'da sirenle özdeşleştirilir. Asurlarda Mylitta, Homeros İlyada'sında Clytemnestre olan İnanna Nebati'lerde Al-Lat (El-Lat) olarak adlandırılır, diğer adı Kaab olan Al-Lat'ın sembolü ise kutsal siyah taştır. Kaab'a (Al-Lat) inananlar bu kutsal karataşa tapmışlar. Bu durumun, Kabe'deki kara bir taş olan Hacer'ül Esvet'e, kaynaklık ettiğinin ya da etmediğinin bir ispatı değildir. İslam öncesi Mekke'nin 3 baş tanrıçasından biri olan ve Kabe'de yaşadığına inanılan Al-Lat'ın adı Kuran-ı Kerimdeki Necm suresinde geçer ( "Siz de gördünüz değil mi Lat ve Uzza'yı?" ).
Sümer dinine ait olan ve çok yönlü bir kişilik olan İnanna, Tanrı Tammuz ile evlidir. Tabiatın enerjisini barındıran Tammuz her yıl temmuz ayında, eşi İnanna ile birleşerek dünyaya hayat saçar (Kutsal evlilik). Temmuz ayı adını, 6 ay yer altında 6 ay yer üstünde yaşayan Tanrı Tammuzdan alır. Dumuz, Dumuzzi gibi adlarla anıldığı da olur. İnanna ve Tammuz'un evliliği kutsal evlilik olarak adlandırılır ve bu tema, Adem ile Havva anlatılarına dek ulaşır. Kutsal kitaplarda detaylarıyla işlenen ilk insan ve neslinin devamındaki süreç, yazılı kaynaklara ancak yüz yıllar sonra işlenebilmiştir. Ne var ki İnanna'nın hikayesi kil tabletlere çok öncesinde kazınmıştır. Tevratın anlatıları Muazzez İlmiye Çığ'a göre Sümer efsanelerinden beslenir. M.Ö. 5. yy. da İsrail bilginleri Babildeki Sümer bilginlerinin aktardıkları bilgileri kullanarak tevratı yazmaya başlamışlardır. Tevratın günümüzdeki hali, ancak M.S. 2. yy.da Yunancaya çevrilen metninden gelmektedir. Adının ilk hali Nin-Anna olan ve anlamı Cennetin kraliçesi, gökyüzünün hanımı olan İnanna, 8 köşeli bir yıldız şeklinde Venüs gezegeniyle de özdeşleştirilir. Sabah yıldızı olan İnanna savaş tanrıçası, akşam yıldızı olan İnanna ise aşk tanrıçasıdır, Babil'in kutsal fahişesidir. M.Ö. 1900-1600 yıllarına tarihlenen bir sümer şiirinde İnanna'nın Cennetten yeryüzüne düşüşü anlatılır (Düşüş miti). Buna bir tür kovulma da denebilir ki, bu tema gelişerek Havva'nın Adem ile birlikte Aden'den (Cennet) yeryüzüne kovuluşlarıyla örtüşmektedir. Düşüş miti sonrasında Havva (anatanrıça) figürü ikinci plana itilerek baba tanrı figürü ön plana çıkarak ataerkil düzen başlar. Mitler farklı formatlarda değişime uğrayarak, farklı dinleri etkilemiş ve günümüze dek ulaşmıştır. Yine farklı bir anlatımda İnanna, yaptığı seçim sonrasında çiftçi tanrı Enkimdu ile evlenmeyi, tercih eder ve çoban tanrı Tammuz ile evlenmez. Bu tercihin en önemli nedeni bitkileri ve tahılı Enkimdu'nun bol yeteştirmesidir. Bu durum doğrudan bolluk ve bereketle bağ kurarak İnanna'nın varlığını ve niteliklerini daha da güçlendirir. Gelişen olaylar sonrasında ise, Kramer'e göre İnanna daha sonra Tammuz ile evlenir. Çiftçi Enkimdu ve çoban Tammuz çekişmesi, çiftçi Kabil ile çoban Habil'in acıklı sonu için kaynaklık etmiş olabilir. Tammuz'un özel güçleri arasında hastalıkları iyileştirme ve ölüleri diriltme vardır. Tammuz'un yeniden doğuşu ile ilgili önemli bir tarih olan 25 aralık günü, tıpkı iyi çoban İsa için de önemlidir ve günümüzde Noel olarak kutlanır. Bu tür benzer örnekler çok sayıda mevcuttur.
Sümerliler bir kadında olmasını istedikleri tüm özellikleri İnanna üzerinde toplayarak onu ölümsüzleştirmişlerdir. Güzel, şuh, çekici, şefkatli, hırslı, kavgacı, önder, kurnaz sıfatları üzerinde toplayan İnanna bereketin ve çoğalmanın da temsilcisi, kaynağı olmuştur. Plastik açıdan bu özelliklerin büyük bir kısmı İştar Vazosunda şekillendirilmiştir. Bu denli zengin bir karaktere sahip olan kültürlerin sanat eserlerine tema olarak İnanna'yı aktarması ve bunların bir kısmının seramik örneklerle şekillendirilmesi, bir seramikçi olarak paylaşmak istediğim ilgi çekici bir nokta oldu.
Sümer dinine ait olan ve çok yönlü bir kişilik olan İnanna, Tanrı Tammuz ile evlidir. Tabiatın enerjisini barındıran Tammuz her yıl temmuz ayında, eşi İnanna ile birleşerek dünyaya hayat saçar (Kutsal evlilik). Temmuz ayı adını, 6 ay yer altında 6 ay yer üstünde yaşayan Tanrı Tammuzdan alır. Dumuz, Dumuzzi gibi adlarla anıldığı da olur. İnanna ve Tammuz'un evliliği kutsal evlilik olarak adlandırılır ve bu tema, Adem ile Havva anlatılarına dek ulaşır. Kutsal kitaplarda detaylarıyla işlenen ilk insan ve neslinin devamındaki süreç, yazılı kaynaklara ancak yüz yıllar sonra işlenebilmiştir. Ne var ki İnanna'nın hikayesi kil tabletlere çok öncesinde kazınmıştır. Tevratın anlatıları Muazzez İlmiye Çığ'a göre Sümer efsanelerinden beslenir. M.Ö. 5. yy. da İsrail bilginleri Babildeki Sümer bilginlerinin aktardıkları bilgileri kullanarak tevratı yazmaya başlamışlardır. Tevratın günümüzdeki hali, ancak M.S. 2. yy.da Yunancaya çevrilen metninden gelmektedir. Adının ilk hali Nin-Anna olan ve anlamı Cennetin kraliçesi, gökyüzünün hanımı olan İnanna, 8 köşeli bir yıldız şeklinde Venüs gezegeniyle de özdeşleştirilir. Sabah yıldızı olan İnanna savaş tanrıçası, akşam yıldızı olan İnanna ise aşk tanrıçasıdır, Babil'in kutsal fahişesidir. M.Ö. 1900-1600 yıllarına tarihlenen bir sümer şiirinde İnanna'nın Cennetten yeryüzüne düşüşü anlatılır (Düşüş miti). Buna bir tür kovulma da denebilir ki, bu tema gelişerek Havva'nın Adem ile birlikte Aden'den (Cennet) yeryüzüne kovuluşlarıyla örtüşmektedir. Düşüş miti sonrasında Havva (anatanrıça) figürü ikinci plana itilerek baba tanrı figürü ön plana çıkarak ataerkil düzen başlar. Mitler farklı formatlarda değişime uğrayarak, farklı dinleri etkilemiş ve günümüze dek ulaşmıştır. Yine farklı bir anlatımda İnanna, yaptığı seçim sonrasında çiftçi tanrı Enkimdu ile evlenmeyi, tercih eder ve çoban tanrı Tammuz ile evlenmez. Bu tercihin en önemli nedeni bitkileri ve tahılı Enkimdu'nun bol yeteştirmesidir. Bu durum doğrudan bolluk ve bereketle bağ kurarak İnanna'nın varlığını ve niteliklerini daha da güçlendirir. Gelişen olaylar sonrasında ise, Kramer'e göre İnanna daha sonra Tammuz ile evlenir. Çiftçi Enkimdu ve çoban Tammuz çekişmesi, çiftçi Kabil ile çoban Habil'in acıklı sonu için kaynaklık etmiş olabilir. Tammuz'un özel güçleri arasında hastalıkları iyileştirme ve ölüleri diriltme vardır. Tammuz'un yeniden doğuşu ile ilgili önemli bir tarih olan 25 aralık günü, tıpkı iyi çoban İsa için de önemlidir ve günümüzde Noel olarak kutlanır. Bu tür benzer örnekler çok sayıda mevcuttur.
Sümerliler bir kadında olmasını istedikleri tüm özellikleri İnanna üzerinde toplayarak onu ölümsüzleştirmişlerdir. Güzel, şuh, çekici, şefkatli, hırslı, kavgacı, önder, kurnaz sıfatları üzerinde toplayan İnanna bereketin ve çoğalmanın da temsilcisi, kaynağı olmuştur. Plastik açıdan bu özelliklerin büyük bir kısmı İştar Vazosunda şekillendirilmiştir. Bu denli zengin bir karaktere sahip olan kültürlerin sanat eserlerine tema olarak İnanna'yı aktarması ve bunların bir kısmının seramik örneklerle şekillendirilmesi, bir seramikçi olarak paylaşmak istediğim ilgi çekici bir nokta oldu.
 |
| İnanna betimlemesi, İştar vazosundan detay http://en.wikipedia.org/wiki/File:Ishtar_vase_Louvre_AO17000-detail.jpg |
 | ||||
| Seramik İştar vazosu, Larsa (Mezapotamya), M.Ö. 2. binyıl http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ishtar_vase_Louvre_AO17000.jpg
|
... güveyim
dumuzi'm, vahşi boğam
beni hoşnut tutsun
bırakın sözcükleri dökülsün
ağızlarından
ah! şarkıcılar
onların gençliği için söyleyin
nippur'daki şarkıyı
tanrı'nın oğluna armağan olsun
ben onu övmek için
şarkı söyleyen kadınım
şair onun şiirini söylesin
ben inana'yım
vulva şarkımı ona verin
benim derin vulvam
vulva cennetin kayığı
yeni ay güzelliği vulvanın üzerindeki
ekilmemiş çöl vulva
vahşi kızların tarlası
benim tepeciğimin
onun fışkırmasını özlediği yer
benim tepeciğim açık duruyor
ve soruyor
kim onu sürecek
vulva sırılsıklam
ben kraliçe
bu öküzü buraya getirdim
"o senin için
sürecek sabanı
kralımız dumuzi sürecek
senin için"
vulvamı sürün, kalbimi
kutsal kasıklarım onunla ıslandı
ah kutsal anne ...
 |
| MS2367/1 İnanna'ya ait bir ilahi metni, Sümer kil tableti, Babil, M.Ö. 20-17. yy., 21x17x4 cm. http://earth-history.com/_images/ms2367a.jpg |
Bu makalede kullanılan metin izin alınmadan ve kaynak gösterilmeden kullanılamaz.
Kaynakça:
-BATUK, Cengiz , "Âdem ve Havva’nın Kitabı: Eski Ahit Apokrifasında Âdem ve Havva’nın Hayatı" Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2006/2,c.V, sayı: 10,ss.51-96.
-CAMPBELL, Joseph, Yaratıcı Mitoloji, çev.: Kudret Emiroğlu, İmge Yay., Ankara, 1994, ss. 26-27
-ÇIĞ, Muazzez İlmiye , İnanna’nın Aşkı, Kaynak Yayınları, 1998
-KRAMER, Sümer Mitolojisi, ss. 179-181; James B. Pritchard, Near Eastern Texts Relaeted to the Old Testament Princenton University Pres, New Jersey 1955,41-42
-YAZIR, Elmalılı Hamdi, Türkçe Kur'an Meâli. http://www.kuran.gen.tr/?x=s_main&y=s_middle&kid=3&sid=53 URL erişim tarihi: 13.12.2012
-http://www-personal.une.edu.au/~rrelke/inanna.htm URL erişim tarihi: 13.12.2012
-http://en.wikipedia.org/wiki/Burney_Relief URL erişim tarihi: 13.12.2012
-http://earth-history.com/Sumer/Clay-tablets.htm#MS 2367/1 URL erişim tarihi: 13.12.2012
