Yixing, Çin’in Jiangsu eyaletindeki bir merkez adı olmakla beraber, “Yixing Seramikleri” olarak adlandırılan çay takımları da, adını ilk üretildiği bu kentten almıştır. İşlevsel demlikler ve çay setleri olarak üretilen bu seramikler, geçmişte geleneksel çay törenlerinde, günümüzde ise çay servisinde kullanılmaktadırlar. Bu seramikler Avrupa’ya ilk defa Çin’den, çayla birlikte 1610’da bir Hollanda limanından gelmiştir. [1]
Geçmişten günümüze, seramik üreticileri ve sanatçıları da bu amaçla farklı seramikler şekillendirmişlerdir. Modern seramikçiler ve tasarımcılar tarafından üretilen demlik ve fincanlar, kimi zaman fonksiyonellikten uzaklaşarak, birer sanat eseri haline dönüşmektedir.
Seramik demliklerinde bu yorumu ve dönüşümü gerçekleştiren seramikçilerden biri de Richard Notkin’dir. Eserlerindeki çıkış konusu yixinglerdir ve her zaman, yixinglerinde sembolist yaklaşımı çalışmalarında görülebilmektedir. Sembollerle eserlerine yüklediği anlamlar, bizlere ekoloji (I, II),, nükleer savaş, mizahi politika, insan ruhunun derinliği ile ilgili mesajlar vermektedir.
YIXING SERAMİKLERİNİN TARİHÇESİ
Yixing seramiklerinin geçmişi Çin’de hüküm sürmüş Ming Hanedanlığına (1368-1644) dek uzanır. Qing Hanedanlığı ise (1644-1911) bu seramiklerin yeniden doğuşunun tanığıdır. Ayrıca bu dönemde, seramiklerde yer yer sır uygulamaları da görülür. [2] Bu dönemlerde Yixing bölgesi Çin için kültür ve ticaretin merkezi konumunda bulunmaktaydı [4] Bu seramikler imparatorluk kullanımı için kaba bulunmuş ancak Ming ve sonraki hanedanların, eğitimci ve sanatçıları tarafından fark edilmişlerdir. [1]
16.yy.da kaydedilen bir efsaneye göre Gong Chun adlı bir çömlekçi, çömlek ustalarının yerel Zisha kili ile çalışarak, büyük su depoları üretildiğini fark etmesi üzerine, bu kili ustalıkla işleyerek iyi kalitede demlikler üretmeye başlar. Bu kişi daha sonra Zisha demliklerinin yaratıcısı olarak bilinir. Zisha kili ile üretilen demlikler Yixing seramikleri olarak anılmaya başlar. Bu kil ile aynı zamanda vazolar, sırlı karolar, heykelcikler de üretilmiştir. Bu kilin genel özelliği pişme renginin pembemsi bir görünümde olmasıdır. [2]
Çin’in Jiangsu eyaletinin kuzeyindeki Yixing kentindeki Diangshu kasabası, Zisha kili kullanılarak gerçekleştirilen üretimin beşiği konumundadır. Buradaki yetenekli ustalar, tekniklerini kuşaktan kuşağa aktarırlar. 19.yy. dan itibaren Wang Yinchun (1898-1976), Zhu Kexin (1904-1986), Gu Jingzhou (1915-1956), Ria Rong (1919-2008) adı bilinen bazı önemli ustalar olarak bilinmektedir. [2] Çin Dingshan’dan önemli bir yixing ustası olarak bilinen Zhou Gui Zen, son dönem yixing üreten seramikçilerdendir. Ayrıca Yixing kentinde bu seramikleri modern anlamda üreten en iyi ustalar arasında Zhou Ju Feng ve Chen Ju Feng yer almaktadır.
TEKNİK ÖZELLİKLER ve ÜRETİM
Bir tür pekişmiş çiniden üretilen yixingler, yaklaşık 1100-1200 oC’de pişirilmektedir. Kırmızı kesitli ve gözeneksiz bir çamur yapısına sahip [1] olan bu seramiklerin yüzeylerinde sır kullanılmamakta, yüzey rafine pekişmiş çininin pişirim sonrası doğal haliyle bırakılmaktadır. Bu seramiklerde mor – kahverenginden, açık beje, kızıl – kahverenginden siyaha kadar geniş bir yelpazede yüzey rengi elde etmek mümkündür. Çin’in Diangshu kasabasındaki Huanglongshan’dan elde edilen ve geniş rezerve sahip doğal renklerdeki Zisha kili olarak adlandırılan hammaddeye ‘Pembe Kum’ da denilmektedir. Bu kil turuncu-kırmızı, bej, mavi-yeşil olabilmektedir. Renkli killerdeki demir oranı % 9a dek varabilir. Pişirimler tepelerin eteklerinde kurulan ve ortalama 200 feet uzunluğundaki (yaklaşık 61 m.) ejderha fırınlarda gerçekleştirilmektedir [4]. Ayrıca Lao Zini (kil), Ben Shan Luni (nadir bir kil), Long Shan Jing Sha adlı hammaddeler de, farklı üreticiler tarafından kullanılmaktadır [5].
Bir tür pekişmiş çiniden üretilen yixingler, yaklaşık 1100-1200 oC’de pişirilmektedir. Kırmızı kesitli ve gözeneksiz bir çamur yapısına sahip [1] olan bu seramiklerin yüzeylerinde sır kullanılmamakta, yüzey rafine pekişmiş çininin pişirim sonrası doğal haliyle bırakılmaktadır. Bu seramiklerde mor – kahverenginden, açık beje, kızıl – kahverenginden siyaha kadar geniş bir yelpazede yüzey rengi elde etmek mümkündür. Çin’in Diangshu kasabasındaki Huanglongshan’dan elde edilen ve geniş rezerve sahip doğal renklerdeki Zisha kili olarak adlandırılan hammaddeye ‘Pembe Kum’ da denilmektedir. Bu kil turuncu-kırmızı, bej, mavi-yeşil olabilmektedir. Renkli killerdeki demir oranı % 9a dek varabilir. Pişirimler tepelerin eteklerinde kurulan ve ortalama 200 feet uzunluğundaki (yaklaşık 61 m.) ejderha fırınlarda gerçekleştirilmektedir [4]. Ayrıca Lao Zini (kil), Ben Shan Luni (nadir bir kil), Long Shan Jing Sha adlı hammaddeler de, farklı üreticiler tarafından kullanılmaktadır [5].
Pembe, kırmızı, kızıl yeşil killer Yixing’deki ocaklardan çıkartılır. Kullanılan kil tortul kaya oluşumların yer altına 1 m. kadar inen kalın damarlarından elde edilir. Ocaktan çıkarılan kil güneşte kurutulur. Bu kil dövülüp işlenebilir hale gelinceye dek bir dizi rafinasyon işleminden geçer. Toz haline gelen kil kalın bir macun kıvamına gelene dek suyla karıştırılır, havası alınır ve kullanıma hazırdır. Kilin bünyesinde yer alan yüksek demir oksit oranı, demliklerin kırmızımsı rengini oluşturur [4].
SiO2
|
Al2O3
|
TiO2
|
Fe2O3
|
K2O
|
Na2O
|
CaO
|
MgO
|
MnO
|
A.Z. (Loss)
|
58,39
|
20,12
|
1,08
|
8,38
|
3,38
|
0,06
|
O,25
|
0,57
|
0,01
|
7,30
|
En değerli demlikler artistik hassasiyet barındırarak elde şekillendirilenlerdir. Ucuz olanlar ise kalıpla şekillendirilir. Şekillendirme aşmasında kil ince uzun şeritler haline getirilerek kesilir. Bu işlem için ahşap tokmaklar kullanılır. Plaka haline getirilen kil, demliğin gövdesini oluşturmak üzere temel forma sokulur, bu işlem tokmakla kili döverek gerçekleştirilir ve devam eder. Daha sonra demliğin farklı parçaları monte edilerek dikkatlice şekillendirilir ve pişirimden önce perdahlanır.
Uzakdoğu’da özellikle Çin ve Japonya’da çayın önemli bir yeri vardır. Buda inancı ve Zen anlayışı doğrultusunda çay ve çay töreni, gündelik çay içme fiili dışında bir ayine dönüşmüştür. Özel kurallar ve adetler doğrultusunda hazırlanan çay, Çin’de yixinglerle servis edilmektedir.
Yixing demlikler yeşil çayı çok kalteli bir şekilde demlemede kullanılır. Her kullanımda çayın hoş kokusu demlik tarafından emilir. Yoğun olarak kullanılmış bir demlikte, çay kullanmadan yalnızca sıcak su ekleyerek bile mükemmel aromalı bir çay elde edilebilmektedir. Bu yüzden yixing temlikler asla sabun kullanılarak yıkanmaz.
Bu demliklerin havalandırma özelliği bulunduğundan ısıyı bünyesinde tutabilmektedir. Çayın oksitlenmesini azaltır, çay yapraklarının tazeliğini korur. Bu seramiklerin yüzeyi yıllandıkça parlar.
Çay geleneğinde, yixing demliklerle birlikte kullanılan yüzlerce alet bulunur. Bunların çoğu doğal malzemelerden üretilir. Ahşap, deri, boynuz, bambu, bakır bu aletlerin üretiminde kullanılan hammaddelerdir.
Yixing çaydanlıklar biçimsel açıdan farklı formlara sahiptir. Küresel, eliptik ve prizmatik gövdelerle, farklı kulp, emzik ve kapak formlarında olabilmektedirler. Kapak ve kulp detaylarındaki sembolik biçimler ve yüzeyde yer alan kaligrafi sanatının Buda ve Zen anlayışı ile bağlantıları vardır. Yixing çaydanlıkların biçim, detay ve dekorlarında kullanılan şeftali formu uzun ömrü, mantar bereketi, lotus yaprağı saflığı ve temizliği, ejderha gücü simgelemektedir. Ağaç kavunu uzun ömrü simgeler ve şans sembolü olarak da görülür. Kırmızı rengin ise kötü ruhları kovduğuna inanılmaktadır. 8 rakamı zenginlik, 9 uzun yaşam, 4 ise ölümü simgelemektedir. Yixing demliklerin yüzeylerinde yer alan ve gücü simgeleyen farklı ejderha biçimleri kimi zaman iki ve üç boyutlu olarak plastik biçimde şekillendirilir. Detaylarda gerektiğinde renkli çamur sırlanmadan kullanılmıştır.
Çinlilerin seramikten yapılmış tüm eşyalara duyduğu saygı, seramik anlayış ve uğraşılarının gelişmesinde öncü olmuştur. Ayrıca Budizm de Çin toplumunun teknik ve sanatının doruk noktalarına ulaşmasında öncülük etmiştir. Çin halkı Buda felsefesindeki ruhun ölümsüzlüğü kavramına inanmışlardı [3]. Bir düşünce şekli olarak felsefelerinde en ön planda yer alan Buda görüntüsünü de, plastik olarak ürettikleri yixing demliklere yansıtmışlardır.
1948 doğumlu Richard Notkin 1970’de Resim, heykel ve seramik eğitimi aldığı Kansas Sanat Enstitüsü’nden master, 1973’te California Üniversitesinden Doktora derecesiyle mezun olmuştur. İlk çalışmaları minyatür boyutlarda heykelciklerle başlar. Bir seri bu şekilde çalıştıktan sonra hayvan ve insan kafatasları üzerinde çalışmaya başlar. Daha sonra Yixing serilerini üretir. Ele aldığı genel konular Picasso’nun Guernica ve Goya’nın Savaşın Felaketlerinde işlediği gibi [13], savaş ve sonrasının olumsuz etkileri, şehir yaşantısının etkileri, monotonluğun ve teknolojinin hayatımıza yansımaları gibidir. Çalışmalarında detaya önem veren bir işçilik ve bağlılık göstermektedir. Bu estetik özellikler, sosyal ve politik gündeme bağlılık göstermeseydi, abartılı ve derinliği olmayan çalışmalar oluştururdu. Politika sahnesinde düşünceli ve gürültü çıkaran bir kişi olarak, politik görüşlerini işlerinde her zaman belirtmektedir. Ekoloji konusuna eğilmiş, tüketici artığı ve toplanması üzerinde çalışarak çöpü, anlamı dışında edebi bir dille ele almıştır. 1980’lerde Kolomb öncesi seramiği ile ilgilenmeye başlayıp, bunu geçmiş toplumun kültürel değerlerini, kendi değerlerimizde yansıtarak kullanmıştır. Bu onu özel ve önemli bir seri olan Yixing serisine götürmüştür.
Richard Notkin postmodernizim ustalarından biridir. Bir ölçüde, dünyanın ilk çaydanlılıklarına kaynaklık eden ve kendisinin de esin kaynağını oluşturan 500 yıllık Çin Yixing geleneğini taklit eder. Çaydanlıklarında göz yanılsaması etkisi kullanır . Notkin yixing demliklerinde Çin’de kullanılan iyi şans, iyi para, iyi seks (geniş aile) fikrini alıp, herkesçe ulaşılabilir, neredeyse populist sembollerle mesaj iletmeden ibaret bir Batı kavramına dönüştürmüştür. Oldukça politik bir şekilde, "Cooling Towers" demliği (Serinleme Kulesi) adlı çalışması ile, muammalı enerji politikalarımızı ( yada politikasızlığımızı) ele almıştır. İki kutunun birbirine bağlanması ile oluşan Ming Yixing çaydanlığından esinlenen "Cooling Towers" (V) zarif, gösterişli bir form oluşturmakla birlikte radyoaktif soğutucularla, öğle sonrası çayının besleyici sıcaklığının bir arada kullanma fikri, müthiş bir rahatsız edici ifadedir. 1999 da çalıştığı "Metamorphosis" (Başkalaşım) (IV) ile, ağaç kavunu meyvesinden formunu alan Yixing 'Buddha's Hand' i (Budda'nın Eli) almış, ve insan kalbi ile görsel benzerlik kurmuştur. Daha sonra Notkin, işi daha ileri taşıyıp anatomik olarak mükemmel kalpler yaratır ve bu objeleri insanın koşulsuz sevgisinin simgeleri değil, Vietnam savaşı, ırk çatışmaları, nükleer bombalamalara gönderme yaptığı, küçük masa üstü anıtları olarak yerleştirmiştir.
Bununla beraber, onun yeni işler Yixingin ötesinde gelişmektedir. Yeni bir serisi olan "Ruin" (Harabe) yine çaydanlıktır ancak bunun Yixinglerde bile bir ilki yoktur. Wedgewood 1970'lerin sonlarında bir harabe serisi yapmıştır ama bu da Notkin'e kaynaklık etmemiştir. Bu çalışması, onun 1970'li yılların başında bitişiğindeki bina (kontrollü) yıkıldığında, kalan binanın yan kısmındaki baskılardan gelişmiştir. Dahası, ilk harabesini 11 Eylülden bir ay önce tamamlamıştır, dolayısı ile bu da esin kaynağı değildir. Ancak, sonuçta kendisinin bu işi ve onun getirdiği anlamı, konusuna dair fikri değişmiştir [7].
Notkin genel şekillendirmelerini kalıpla gerçekleştirir [10], dekor unsurları ve formun tamamlanmasını ise serbest şekillendirmeyle sonlandırır. Bu noktada kendisini bir seramik heykeltıraşı [11] olarak adlandırmaktadır. Seramiklerinde yüzeyi sırsız olarak kullanmaktadır, böylece orijinal yixinglerle bağlarını kopartmaz. Renkli çamuru, sıra tercih eder. Sır kullandığı zaman ise, raku tekniğini kullanarak, Uzakdoğu seramik geleneklerine sadık kalır. Sembolist anlatımı yeni biçimlerle geliştirerek yoruma dayalı, modern yixing demlikler ve çay setleri üretmekte, çay kültürüne farklı noktalardan yaklaşmaktadır.
İnsan ruhunun genel sınırlarını, kafatası ile oluşturduğu imajla simgeler. Notkin’e göre kafatası, insanın özelliğini ve düşünme yeteneğini, yaşamı belirtir [12]. Ancak onu değiştirerek beyin, ruh ve hayattan uzak boş bir hacim olarak kendince yorumlamıştır Yixing demliklerinde kullandığı kuruyemiş ve meyve sembolleriyle günümüzün çocuklarına mesajlar göndermektedir. Bu mesajlarda güç, enerji ve ölümü (III, VI) ele alarak, nükleer enerji karşıtı politika yapmaktadır. Daha da ileri giderek, sembolik anlamda kullandığı nükleer bulutla, ölümü anlatır. Çin yixinglerinde bereketi simgeleyen mantar, Notkin’in nükleer mantarında (VI) ölüm ve kısırlığa göndermeler yapar[9].
 |
| Çizelge 2. Notkin’in yixing çaydanlıklarında gerçekleştirdiği, karşılaştırmalı form gelişiminin, biçimsel ve sembolik yorumu. |
Çin inancında şans ve uzun ömrü simgeleyen ağaç kavunu (IV), Notkin tarafından insan kalbi olarak yorumlanır ve kalp formlu yixing demlikler için bir başlangıç noktası oluşturur. Kalp şeklinde çaydanlıklar Vietnam ve Afganistan'da insan hakları ihlalleri üzerine yorumdur ve 1961 Güney Afrika Sharpville ayaklanmalarında vefat edenleri [8] dokunaklı bir şekilde anmak için şekillendirilmiştir.
Ampul formlu demliği (VI) ile modern teknolojiyi ele alır. Bizleri tehdit eden ekolojik ve radyoaktif tehlikelerin, insanlardan gizli tutulmak istenen yönlerini, ampul formunun içine gizleyerek sembolize eder.
PDF metin.
[1] Arcasoy, A., Shangai Müzesi’nde Eski Çin Seramikleri, Seramik, Sanat, Bilim, Teknoloji, Aralık/Ocak 2000-200
[2] Shangai Daily, Culture of Framed Purple Clay Teapots Museum Exhibition Unfold History, 30 Nisan 2011
[3] Arcasoy, A., Dünyanın İlk Gözeneksiz Seramikleri ve Çin Seladon Sanatı, Seramik, Sanat, Bilim, Teknoloji, Şubat 1998
[4] Harrison-Hall, J., An Introduction to Yixing Zisha Stonewares, Haughton International Fair Booklet, 27 Ocak 2005
[5] http://www.essenceoftea.co.uk/blog/2012/04/yunnan-yixing (14 Haziran 2012)
[6] Lo, K.S., The Stonewares of Yixing From the Ming Period to the Present Day, 1986
[7] Vecchio, M.D., What Postmodernism is Not, Sofa Expo Sergi Kataloğu 2004
[8] Clark, G. American Ceramics, ABD, 1989
[9] American Craft (Nisan-Mayıs 1991), ABD
[10] BISKEBURN, S., Artists at Work, 1990
[11] Ceramics Mothly, Ocak 1986
[12] Willamette Week, Nisan 1980
[13] NCECA Journal, 1983
-Srtong Tea Richard Notkin and the Yixing Tradition Kataloğu, Seatle Sanat Müzesi, 1990
Bu bildiri, 2012 Pişmiş Toprak Sempozyumunda sunulmuş ve bildiriler kitabında basılmıştır, yazı ve görseller izin alınmadan ve kaynak gösterilmeden kullanılamaz.
