Tuvalet Kağıdı Yerine Seramik Disk

Tuvalet kültürü, tarihçesi ve hijyeni konusunda yapılan pek çok çalışma mevcut. Tuvaletlerde kullanılan ürün çeşitliliğinde, mevzuya seramik kullanımı açısından bakıldığında, vitrifiye seramiklerin vaz geçilmez olduğu da muhakkak. Lavabo, bide, klozet ve küçük aksesuarların üretiminde seramiğin yerini alacak alternatif çok fazla malzeme henüz yok. Günümüzde lavabo ve rezervuar gibi ürünler bir takım alternatif malzemelerden üretilse de,  genellikle estetik zevki olanların kullanmayı tercih etmeyecekleri bir gerçek. Tuvalet kültürünün gelişimi antik döneme kadar geriye gitmektedir. Antik Romalılar'ın seramiği tuvaletlerde farklı bir amaç için daha kullandıklarını öğrenene kadar, seramiğin kullanım alanının bu kadar sıra dışı olabileceğini tahmin edemezdim. Antik Roma sosyal hayatında kullanılan genel tuvaletleri, Anadolu'daki önemli antik yerleşimlerde görmüş olanlar mutlaka hatırlayacaktır. İnsanların birbirlerinden çekinmeksizin, ihtiyaçlarını topluca  giderdikleri bu tuvaletler, yan yana sıralanmış oturma yerleri ve önlerinde akıp giden temizlenme suyu ile günümüzle kıyaslandığında oldukça ilkel ve sıra dışı mekanlardır. Kişisel hijyen için, ucunda doğal sünger bulunan sopalar, temizlenme amacıyla kullanılmaktaydı. İşi bitince bu temizlenme sopalarının bir başka kişi tarafından kullanılıp kullanılmadığının düşüncesi bile huzursuzluk verici. Günümüzde böyle bir uygulamanın kabul edilebilirliği üzerinde düşünmek gerekir. Zamanında medeni oldukları kabul edilen toplum ve uygarlıkların bile bu denli önemli konularda, ne denli ilkel olduklarını görebiliyoruz. Böyle bir durumda devreye tek kullanımlık çözümlerin girmesi gerektiğini günümüzde kimse reddedemez. İşte bu noktada atılmış olabilecek önemli bir adım yine antik Romalılarca seramik alanında gerçekleştirilmiştir.

50 yıl öncesine kadar, seramik oyun taşı olarak değerlendirilen fakat günümüzde British Museum uzmanlarınca, antik bir artifakt olan pessoi adlı seramiğin, tuvalet kağıdı yerine yeniden sınıflandırılmasıyla sonuçlanan bu durum, fonksiyonellik açısından tuvalet kağıdının atası olma özelliğini kazanarak kişisel temizlik ve hijyen için kullanıldığını önermektedir. Müze küratörü Dr. Robert Symmons bu konuyla ilgili yapılan araştırmanın da, British Medical Journal'da yayınlandığını duyurmuştur. Ayrıca konuyla ilgili olarak Paris'teki Raymond Poincaré Üniversitesi adli tıp hastahanesinde görev yapan Fransız Yrd.Doçent. Phillipe Charlier ise kişisel temizlik için  bu pessoi adlı bu disklerden 3 adet kullanmanın yeterli olduğunu ve yuvarlatılmış olan kenarlarıyla kullanıcıların yaşayacağı anal travmanın en aza indirildiğini de belirtmektedir.

Genellikle disk şeklinde, tavla pulundan daha irice (genellikle 2,5-10 cm. çapında) seramikten şekillendirilen bu ürünlerin tuvaletlerdeki kullanımını tespit etmeden önce, iki farklı amaçla daha kullanıldıklarını biliyordum. Birinci kullanımı amfora gibi seramik kapların ağızlarını kapatmakta kullanılıyordu. Diğer ise antik taş oyunlarında (patteia, poleis) oyun pulu olarak kullanılmalarıydı. Bu seramiklerin, kırılan değişik seramik objelerin parçalardan yeniden şekillendirilen bu disklerin, sert bir seminde düzeltilerek yuvarlatıldıkları da bilinmekte, özel olarak üretildikleri de.

Tuvalette pessoi kullanımının her ne kadar ilk kez Romalılarca kullanıldığı belirtilse de, kırmızı figür dekorlu geç arkaik dönemde üretilmiş bir kylix tondosunda yer alan resim, antik bir Yunanlı'yı elinde pessoi benzeri bir cisimle temizlenmeye çalışırken betimler. Görüntüde figürün elindeki objenin bir kumaş, deri, ya da kağıt parçası olmadığı anlaşılmaktadır. Dolayısı ile  M.Ö. 510-500 yıllarına tarihlenen bu seramik resmi, pessoinin bu türdeki kullanımının daha eskilere dayanmakta olduğunun bir kanıtı olabilir. Başlangıcı hangi tarihe dayanırsa dayansın, sonuçta böyle bir uygulamanın tespit edilmesi, tuvalet kültürü içinde seramiğin farklı bir şekilde daha kullanılmış olduğunu ortaya koymakta.

Yunan kylix tondosu, Geç Arkaik Dönem, M.Ö. 510–500 Ambrossios Ressamı



Çanakkale Assos kökenli, siyah figür tekniğinde dekorlanmış arkaik dönem pessoi.


Sözü uzatmadan yukarıdaki örneği öğrencilik yıllarımda fotoğrafladığımı ve her ne kadar köşeleri yuvarlatılmış olsa da işlevsellik adına bir seramiğin böyle bir amaç için kullanılmasını bir seramikçi olarak hoş karşılamadığımı belirtmeliyim.

Kaynaklar:
-Gregory Zorzos, Atherma Pessoi, CreateSpace, 2009, Yunanistan
-Philippe Charlier, Luc Brun, Clarisse Prêtre, Isabelle Huynh-Charlier, "Toilet hygiene in the classical era", BMJ 2012;345:e8287 doi: 10.1136/bmj.e8287 (17 December 2012), sf:1-3
http://www.catholic.org/international/international_story.php?id=49372
http://commonconstitutionalist.com/fun-stuff/a-crappy-game/

Bu makaledeki yazı ve görseller izin alınmadan ve kaynak gösterilmeden kullanılamaz.